نسل زنبورهای ایران بر اثر ابتلا به بیماری نوزما که نوعی اسهال ویروسی است، در معرض خطر قرار گرفته است. شاید انسان بتواند از خوردن عسل صرفنظر کند، اما این یک واقعیت است که نبودن زنبورها به فاجعه زیست‌محیطی در ایران می‌انجامد.

ایران یازدهمین تولید کننده عسل در جهان

بر اساس آمار رسمی ایران در سال 1388 با داشتن سه میلیون و 700 کلنی 47 هزار تن عسل تولید می‌کرده است که با این میزان در رتبه یازدهم جهان قرار می‌گرفت. هرچند آمار جدید‌تری در دست نیست، اما به نظر می‌رسد با شیوع بیماری و آلودگی هوای ناشی از ریزگردها، این میزان با کاهش جدی روبرو شده است.

استان‌های پر کندو

هفت استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، مازندران، خراسان رضوی، کردستان، کهگیلویه و بویر احمد و لرستان به ترتیب بیشترین تعداد کندوهای زنبور را در خود جای داده‌اند و عسل تولید می‌کنند.

سال‌های دشوار زنبورداران

در سال‌های گذشته زنبوران داران ایران با دشواری‌های بسیاری روبرو شدند. از بیماری‌های گوناگون همچون سندروم فروپاشی کندو، که زنبور‌ها از آن خارج و دیگر بر نمی‌گردند، تا آلودگی هوا و ریزگردها که به کاهش 30 درصدی تولید عسل انجامید، گریبان زنبورداران را گرفت.

بحران اقتصادی

عفت رئیسی سرحدی، مدیرعامل اتحادیه سراسری زنبورداران ایران می‌گوید: "کارخانجات صنایع بسته بندی به دلیل فشار بیش از حد برای جلوگیری از افزایش قیمت محصولات خود به خرید عسل درجه 3 روی آورده اند". وی افزود: "براساس قانون، کارخانجات صنایع بسته بندی فقط سالی 10 درصد می توانند افزایش قیمت داشته باشند در حالی که هم اکنون هزینه‌های تولید آن‌ها در حدود 30 تا 40 درصد افزایش یافته است".

زنبورداران بیمه نیستند

مدیرعامل اتحادیه سراسری زنبورداران ایران درباره پوشش بیمه ای 45 هزار زنبوردار می‌گوید: "سازمان هدفمندی یارانه ها در سال 89 تصویب کرد که اقشار آسیب پذیر از جمله زنبورداران تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار گیرند، در حالی که تاکنون تنها در حدود 2 تا 3هزارنفر تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار گرفتند."

قیمت عسل

مدیرعامل اتحادیه سراسری زنبورداران ایران همچنین دررابطه با قیمت عسل در بازار گفت: "درحال حاضر قیمت هرکیلوگرم عسل طبیعی مرغوب باید بین 20 تا 25 هزارتومان باشد، در حالی که متاسفانه برخی از سودجویان عسل‌هایی را با نام ارگانیک به مردم عرضه می‌کنند که کیلویی 65 تا 90 هزارتومان است".

واردات عسل آفریقایی

رئیسی تائید کرد که دلالان عسل‌های سیاه آفریقایی را به اسم عسل‌های ارگانیک و عسل‌های دارویی به ایران وارد و به مردم عرضه می‌کنند.

شیوع بیماری نوزما

عفت رئیسی سرحدی به وجود بیماری نوزما اشاره کرد و گفت: "در حال حاضر بیماری نوزما در زنبورستان‌های کشور بیداد می‌کند، اما متاسفانه به دلیل عدم وجود داروهای مناسب به تولیدکنندگان آسیب جدی وارد شده است". وی افزود: "در حال حاضر تنها 2 تا 3 دارو برای مبارزه با بیماری‌های زنبورعسل در بازار وجود دارد که آن‌ها هم با وجود گران بودن از کیفیت لازم برخوردار نیستند."

نوزما چیست

با این بیماری، جمعیت بیمار زنبوران به سرعت ضعیف می‌شوند. کندوهایی که در پاییز مبتلا می‌شوند زمستان می‌میرند و اگر بتوانند زمستان را پشت سر بگذارند در بهار قادر به تولید محصول نیستند. در اطراف سوراخ پرواز، لکه‌هایی دیده می‌شود که در واقع مدفوع خشک شده زنبورهای مریض است که به‌ حالت اسهالی از خود دفع کرده‌اند. در هنگام بیماری، لکه‌ها در داخل کندو نیز دیده می‌شود که دارای بوی ناخوشایندی است.

عامل بیماری و راه انتقال

عامل این بیماری میکروبی به نام "NOSEMA APIS" است که در داخل سلول‌های جدار روده‌های زنبور رشد و آن‌ها را به اسهال مبتلا می‌کند. انتقال این بیماری به وسیله آب و مدفوع زنبورهای بیمار و یا غذاهای آلوده به اسپور نوزما و همچنین بوسیله زنبورهای نر که مجازند به تمام کندوها رفت و آمد کنند صورت می گیرد.

تلفات سنگین

یکی از زنبورداران شهرستان پل‌دختر در فروردین ماه سال جاری به خبرنگار واحد مرکزی خبر گفته است: "212 کندوی بیمه شده دارم که بر اثر این بیماری تنها 10 یا 20 تای آن‌ها باقی مانده است." اکنون در فصل پائیز زنبورهای باقی‌مانده از سال گذشته نیز به این بیماری مبتلا شده‌اند.

نقش زنبور عسل در اقتصاد جهانی

در جهان زنبور عسل بعد از گاو و خوک در رتبه سوم اهمیت اقتصادی قرار دارد. بنا بر تخمین متخصصان، تنها کمک زنبور عسل به گرده‌افشانی در باغ‌های میوه و مزراع، سالانه ارزش افزوده‌ای برابر با 70 میلیارد دلار به همراه دارد.

مرگ زنبورها یعنی فاجعه اکولوژیک

شاید ایرانیان بخاطر وضعیت اقتصادی بتوانند عسل را از سبد مصرفی خود حذف و شیرین کامی را به وقتی دیگر موکول کنند. شاید ورشکستگی و بیکاری 45 هزار زنبوردار در آمار و ارقام اقتصاد کلان اصلا به چشم نیاید. اما طبیعت و کشاورزی ایران بدون وجود زنبورها با فاجعه اکولوژیک روبرو خواهد شد.

کشاورزی و باغداری وابسته به زنبور عسل

براساس گزارش اتحادیه ملی پرورش دهندگان زنبور عسل در فرانسه، زنبور عسل 70 درصد گل‌های آفتابگردان، و درختان سیب، 80 درصد توت فرنگی و گیلاس، 90 درصد درختان میوه دار کوچک و 100 درصد شبدر و یونجه بنفش را تلقیح و بارور می‌کند. اگر زنبور عسل نباشد، میزان تولیدات گیاهی به شدت کاهش می‌یابد.

نقش زنبور عسل در طبیعت

زنبور عسل 150 میلیون سال است که در چرخه حیات بر روی کره زمین نقش بزرگی را ایفا می‌کند. بدون زنبور عسل باروری بسیاری از باغ‌ها، مراتع و دشت‌ها در ایران صورت نخواهد گرفت. بر اساس تخمین متخصصان یک سوم غذای بشر توسط باروری زنبور عسل تولید می‌شود. زنبور عسل همچنین در مبارزه با بیابان‌زایی نقش مهمی را ایفا می‌کند.